2 NİSAN OTİZM FARKINDALIK GÜNÜ
Nisan ayı Birleşmiş Milletler tarafından “Dünya Otizm Farkındalık Ayı” ve 2 Nisan günü ise “Dünya Otizm Farkındalık Günü” olarak ilan edilmiştir. Bu kapsamda tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de her yıl nisan ayında çeşitli etkinliklerle farkındalık faaliyetleri yürütülmekte, otizmin önemine dikkat çekilmektedir.
PEKİ OTİZM NEDİR?
Otizm spektrum bozukluğu; genel olarak doğuştan gelen, belirtileri yaşamın ilk yıllarında ortaya çıkan ve yaşam boyu devam eden; etkileşim ve iletişim alanında belirgin gecikme, sapma ve kısıtlayıcı ilgi alanları ile kendini gösteren karmaşık nöro-gelişimsel bir bozukluk olarak tanımlanır.
Otizm spektrum bozukluğu (OSB) tanısı, çok disiplinli bir yaklaşımla çocuğun klinik değerlendirilmeleri ve aileden alınan bilgiler sonucunda yapılan klinik değerlendirme ile hekim tarafından konulmaktadır.
Otizm spektrum bozukluğu, dünyada uzun bir dönem zihinsel engel ve/veya ruhsal-duygusal bozuk- luk kategorisinde değerlendirilmiş, 2013’te Amerika Birleşik Devletleri’nde geliştirilen DSM 5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM–5) tanı kriterine göre yaygın gelişimsel bozukluklar çatısı altında birleştirilerek tek bir otizm spektrum bozukluğu tanısı kullanılmaya başlanmıştır.
NEDENİ
Otizmin nedeni ise; kesin olarak bilinmemekle birlikte biyolojik, genetik ve çevresel faktörlerin neden olduğu düşünülmektedir. Bununla birlikte yapılan pek çok araştırmalarda Otizm spektrum bozukluğu genetik zemin üzerine çeşitli etkenlerin ( çevresel ve sosyal faktörler) birleşmesiyle oluştuğu kabul edilmektedir. Dünya sağlık örgütünün yayınladığı araştırmalara göre de çocuğun erken yaşlarda ekrana maruz kalması özellikle dil-bilişsel gelişim ve sosyal-duygusal gelişim alanlarında gecikmelere sebep olabilmektedir. Erken yaşlarda (0-3 yaş) televizyon, telefon, tablet gibi ekran maruziyeti riskli çocuklarda otizm belirtilerine de neden olabilir. Bu çocukların erken yaşlarda ekrana maruz kalmamaları gerekir.
SIKLIĞI
Uzun yıllar nadir bir hastalık olarak bilinen otizmin sıklığı, giderek artmaktadır. Başlangıç verilerinin aksine Amerika Birleşik Devletleri’nin ‘Hastalıkları Kontrol Merkezi’ (Center for Disease Control) verilerine göre, hastalığın sıklığı 2006’da 1/150, 2008’de 1/88, 2012’de 1/68 ve 2014’de 1/45 olarak ve 2016 da 1/54, 2023 te yapılan araştırmada ise 1/36 olarak tespit edilmiştir. Güney Kore’de 7-12 yaş grubu okul çağı çocukları ile yapılan bir epidemiyoloji çalışmasında ise OSB sıklığı 1/38 (%2,6) olarak saptanmıştır. Sıklık oranındaki artışı değerlendiren araştırmalar bu durumu, otizm konusunda artan bilgi ve farkındalık, sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik ve çevresel faktörler ile açıklamışlardır.
CİNSİYET
Pek çok araştırma OSB’nin, erkeklerde kızlardan üç-dört kat daha fazla görüldüğünü bildirmektedir. Bu oranın zekâ düzeyi ile farklılık gösterdiği, erkeklerde daha yaygın olmak ile birlikte kızlarda hastalığın daha ağır seyrettiğini ve daha fazla mental retardasyonun eşlik ettiği bildirilmiştir. Ancak son on yılda, iyi işlev düzeyi olan kızlarda OSB tanısının sıklıkla ihmal edildiği ve tanının daha geç yaşa kaldığı bildirilmektedir.
OTİZMİN BELİRTİLERİ
· Göz teması zayıftır ya da hiç göz teması kurmaz
· İsmi ile seslendiğinizde dönüp bakmaz, kayıtsız ve ilgisiz davranır.
· İsteklerini eliyle ya da parmağıyla etmez
· Sizin gösterdiğiniz ve dikkatini çekmeye çalıştığınız nesne, durum ya da olaya bakmaz
· Taklit becerileri zayıftır
· Bay bay yapmaz, öpücük atmaz.
· Duygusal paylaşım zayıftır ( mutluğunu, üzüntüsünü, heyecanını kimseyle paylaşmaz)
· Verilen Komutları anlamada ve uygulamada zorluk yaşar.
· Dil gelişimi yaşıtlarından geridedir.
· İlgisini duygusunu gösteremez,
· Yaşıtlarının oyunlarına ilgi duymaz, onlarla oynamakta zorlanır ve iletişim kurmakta zorlanır.
· Oyuncaklarla oynamakta ve oyun kurmakta sorun yaşar
· (Hayali ve sembolik oyun)
· İnsanlarla ilişki kurmaya kayıtsız ve isteksiz davranır
· Ekolali eşlik edebilir (Sizlerden duyduğu sözleri tekrar tekrar ve ilişkisiz ortamlarda söyleme)
· Sallanma, çırpınmak gibi tekrarlayıcı hareketler eşlik edebilir
· Kendi iç dünyasında yaşamayı tercih eder
· Huzursuz olduğunda sakinleşmesi zor olabilir
· Gözleri bir noktaya dalabilir
· Bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapabilir
· Günlük yaşamındaki düzen değişikliklerine aşırı tepki verebilir
Bu belirtilerden hepsi ve birkaçı çocuğunuzda varsa çocuğunuz otizm olabilir. Çocuğunuzda Otizm şüphesi bulunuyorsa zaman kaybetmeden gerekli bilgi ve yönlendirme için uzman bir hekimine; gelişim değerlendirmesi için çocuk gelişimi uzmanına, tanılama ve tedavi için ise çocuk ve ergen psikiyatristi olan bir hastaneye başvurunuz.
TEDAVİSİ
Otizm tanısı ne kadar erken konur ve ne kadar erken tedaviye başlanırsa o kadar çabuk düzelme sağlanabilir. Bilimsel olarak kanıtlanmış tek tedavi erken başlayan eğitimdir ve çocukla etkileşimdir. Bunu dışında hiç bir tedavinin etkisi kanıtlanmamıştır.
Nagehan KARATAŞ BEYHAN
Çocuk Gelişim Uzmanı